برنامه نویس تلگرام کیست

تِلِگرام (به انگلیسی: Telegram) یک سرویس پیام‌رسانمتن‌بازچندسکویی مبتنی بر رایانش ابری[۱۲] است. تلگرام رسماً برای اندروید، ویندوز فون و آی‌اواس[۱۳] (مانند تبلت‌ها و دستگاه‌های بدون وای-فای) در دسترس است. نرم‌افزارهای کلاینت غیررسمی برای نسخهٔ وب،[۱۴] نسخهٔ اواس ده، نسخهٔ لینوکس و یک کلاینت دسکتاپ مایکروسافت ویندوز از توسعه‌دهنده‌های مستقل که از رابط برنامه‌نویسی کاربردی تلگرام استفاده می‌کنند در دسترس هستند.[۱۵][۱۶] کاربران تلگرام امکان ارسال پیام، نگاره، ویدئو و همه گونه پرونده‌های خودویرانگر و رمزنگاری‌شده را تا حجم ۱٫۵ گیگابایت دارند.

تلگرام توسط دو برادر با نام‌های پاول دورف و نیکلای دورف به بازار آمد. پاول دورف برادر کوچک نیکلای دورف است. پشتیبان مالی این پروژه، سازمان غیرانتفاعی کارآفرینی در آلمان است.

شمار کاربران

در اکتبر ۲۰۱۳ تلگرام روزانه صد هزار کاربر فعال داشت[۱۷] که در ۲۴ مارس ۲۰۱۴ این شمار به ۱۵ میلیون رسید.[۱۸]

در دسامبر ۲۰۱۴، تلگرام اعلام کرد که بیش از ۵۰ میلیون کاربر فعال دارد که روزانه بیش از یک میلیارد پیام هم رسانی می‌کنند.[۱۹] میزان هم رسانی پیام‌ها در بازه زمانی پنج‌ماهه دو برابر شد و به ۲ میلیارد پیام در روز رسید.[۲۰] در سپتامبر ۲۰۱۵، اعلام شد که تلگرام بیش از ۶۰ میلیون کاربر فعال دارد که روزانه ۱۲ میلیارد پیام با یکدیگر هم رسانی می‌کنند.[۲۱] در فوریه ۲۰۱۵، شُمار ثبت نام کنندگان در تلگرام به ۳۵۰ هزار کاربر در روز رسید و در مجموع روزانه بیش از ۱۵ میلیارد پیام در بستر این پیام‌رسان فرستاده شد.[۲۲]

در سال ۲۰۱۷، تلگرام با حدود ۱۸۰ میلیون کاربر هفتمین پیام‌رسان پرکاربرد شناخته شد.[۲۳] در این فهرست، تلگرام با پیام‌رسان فیس‌بوک و واتس‌اپ در جایگاه نخست هستند.[۲۳]

در ۱۳ فوریه سال ۲۰۲۰، تلگرام کاربران فعال خود را بیش از ۴۰۰ میلیون اعلام کرد.[۲۴]

در ایران، برپایه نظرسنجی انجام‌شده از سوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، تلگرام تا پیش از فیلتر شدن، محبوب‌ترین پیام‌رسان بود. به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۹۶، ۶۲٫۲ درصد ایرانیان عضو آن بوده‌اند.[۲۵]

دفتر مرکزی

تلگرام به عنوان شرکت در انگلستان و آمریکا به ثبت رسیده‌است. اما حوزه قضایی آن مشخص نیست. تلگرام، دفتر مرکزی خود را در برلین آلمان معرفی می‌کند. اما آدرس دفترهای آن مشخص نیست.[۲۶]

میزان استفاده تلگرام از اوت ۲۰۱۳ تا فوریه ۲۰۱۶

معماری

پروتکل

پروتکل تازه‌ساخت MTProto توسط نیکلای دورف بر مبنای رمزنگاری استاندارد رمزنگاری پیشرفته (ای‌ئی‌اس) ۲۵۶ بیتی متقارن، رمزنگاری آراس‌ای ۲۰۴۸ و پروتکل هم رسانی کلید دیفی-هلمن است.[۲۷][۲۸]

پروانه

همه نرم‌افزارهای رسمی تلگرام (و چند نرم‌افزار غیررسمی) متن‌باز هستند.[۲۹] هرچند، نرم‌افزار سمت سرور تلگرام مالکیتی است. پاول دورف گفته‌است که کد سرور، نرم‌افزار آزاد نیست. زیرا معماری تلگرام نیاز دارد دوباره طراحی شود تا به سرورهای مستقل اجازه دهد مانند یک اَبرِ تلگرام پیوسته کار کند.[۳۰]

امنیت

سازندگان تلگرام بر امنیت برنامه خود تأکید بسیاری دارند. در نوامبر سال ۲۰۱۴ یک جایزه سیصد هزار دلاری برای یافتن باگ بر روی تلگرام اعلام شد[۳۱] که خود نشان از اطمینان برنامه نویسان تلگرام دارد. این مسابقه در فوریه ۲۰۱۵ بدون برنده پایان یافت. در سال ۲۰۱۵ شرکت امنیتی غیرانتفاعی بنیاد مرزهای الکترونیکی رتبه ۴ از ۷ را به بخش پیام‌رسان و رتبه ۷ از ۷ را به بخش «چت‌های محرمانه» این نرم‌افزار داد.[۳۲] با اینحال همواره بحث‌هایی در خصوص ارتباط سازنده روسی این نرم‌افزار با دولت روسیه مطرح می‌شود که چندی قبل سخنگوی دولت روسیه و همچنین پاول دوروف این شایعات را تکذیب کردند.[۳۳]

چگونگی رمزنگاری در چت محرمانه تلگرام

مدل کسب‌وکار

تلگرام یک اپ رایگان است و مدل کسب‌وکار آن بر مبنای کمک‌های مالی است. نحوه درآمدزایی این اپ در صفحه پرسش‌های متداول تلگرام این گونه پاسخ داده شده‌است:[۳۴][۳۵]

پاول دورف، که دیدگاه مشابهی با ما دارد، کمک مالی بزرگی به تلگرام کرده‌است و ما هم‌اکنون به اندازهٔ کافی پول داریم. اگر پول کم بیاوریم، امکانات غیرضروری پولی اضافه خواهیم کرد تا هزینهٔ زیرساخت‌ها و حقوق توسعه‌دهندگان را تأمین کنیم. اما درآمدزایی هیچ‌گاه هدف تلگرام نبوده‌است.

امکانات

گروه

گروه‌ها یکی از بخش‌های اصلی پیام‌رسان تلگرام هستند. به‌طوری‌که کاربران می‌توانند با پیوستن به گروه‌ها به صورت چند سویه با دیگران ارتباط برقرار کنند. گروه‌های نخستین، توانایی پذیرش ۲۰۰ عضو را داشتند؛ ولی تلگرام در ویرایش‌های بعدی، توانایی پذیرش گروه عادی به سوپر گروه و افزایش اعضا را از ۲۰۰ به ۵۰۰ و سپس به ۵۰۰۰ نفر را در دسترس همگان قرار داد.[۳۶]

از ویرایش مارس ۲۰۱۶، مدیران گروه‌ها می‌توانند پیام سنجاق شده را در بالای گروه‌ها قرار دهند که از آن به «اطلاعیه» نیز نام برده می‌شود. از دیگر موارد می‌توان به انتخاب شناسه برای گروه‌ها و ساخت گروه‌های عمومی اشاره کرد که توانایی جستجوی گروه‌ها بر اساس شناسه را برای کاربران فراهم می‌کند.[۳۶]

کانال

کانال تلگرام، مسیر یک سویه‌ای است که فقط مدیران آن می‌توانند در آن پُست‌های دلخواه را برای اعضای کانال منتشر کنند و دیگر اعضا امکان افزودن پست در آن را ندارند.[۳۷] از کانال می‌توان برای پیام‌رسانی به‌شمار نامحدودی از کاربران استفاده کرد.[۳۸] این کانال‌ها می‌توانند به صورت عمومی‌باشند و همه کاربران بتوانند در آن عضو شوند یا خصوصی باشند و امکان عضویت برای همه نباشد.

ربات

در ژوئن ۲۰۱۵، تلگرام اجازه ساخت ربات را به کاربران ثالث داد.[۳۹] این ربات‌ها حساب‌های کاربری هستند که از روی یک برنامه اجرا می‌شوند.

چت‌های محرمانه

پیام‌ها همچنان می‌توانند به صورت رمزنگاری دوسویه ارسال شوند. این پیام‌ها با سرویس پروتکل MTProto رمزگذاری می‌شوند.[۲۷][۲۸]

تماس صوتی

در اواخر مارس ۲۰۱۷، تلگرام تماس صوتی خود را معرفی کرد. تماس‌ها بر مبنای شیوه رمزگذاری سرتاسر چت‌های محرمانه ساخته شده‌است.[۴۰]

تظاهرات در اعتراض به مسدود شدن تلگرام در

روسیه

انتقادها

در ماه نوامبر ۲۰۱۵ تلگرام حساب ۷۸ کاربر شخصی و کانال را به علت همکاری با داعش مسدود و اعلام کرد که از این پس امکاناتی در اختیار کاربران قرار خواهد داد تا این‌گونه کاربران مشکوک را گزارش کنند. به نظر می‌رسد داعش هنوز در این شبکه فعال است.[۴۱][۴۲]

سرور‌های شبکه تلگرام گاهی چند بار در هفته مشکل پیدا می‌کنند و کاربرها در اروپا، خاورمیانه و آفریقای شمالی تا چندین ساعت پیاپی به شبکه دسترسی ندارند. این شبکه بارها قول داده‌است که این وضعیت را تغییر دهد ولی پیشرفت محسوسی در این مورد مشاهده نشده‌است.[۴۳]

کاربران بارها مشاهده کرده‌اند که ضمن فوروارد کردن یک پیام از راه نشان گذاری، تلگرام اشتباهاً یک یا دو پیام دیگر را نیز اضافه به گیرنده فوروارد می‌کند و این می‌تواند در رابطه با درونمایهٔ پیام برای فرستنده، عامل شرمساری شود. همچنین بارها دیده شده که حساسیت بخش صفحه لمسی در تلگرام دچار نوسان شده و با لمس یک نام (تماس)، پرونده شخص دیگری باز می‌شود و کاربر، ندانسته، پیامی ارسال می‌کند که این نیز می‌تواند مشکل‌هایی را برای فرستنده به بار بیاورد.[۴۴][۴۵]

فیلترینگ

روسیه

کاربران روس، نزدیک به هفت درصد از کل کاربران تلگرام را تشکیل می‌دهند.[۴۶] به گفته سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) عاملان حمله ۲۰۱۷ متروی سن پترزبورگ از تلگرام برای ارتباط استفاده کرده بودند.[۴۷] در اکتبر سال ۲۰۱۷ پیام‌رسان تلگرام به دلیل خودداری از ارائه کلیدهای رمزنگاری پیام‌های کاربران به سرویس امنیت فدرال روسیه ۸۰۰ هزار روبل روسیه برابر ۱۸ هزار دلار آمریکا جریمه شد.[۲۶] در مارس ۲۰۱۸ سازمان تنظیم ارتباطات روسیه برای دومین بار به مدیران تلگرام دو هفته وقت داد تا داده‌های کاربران و کدهای رمزنگاری را به سازمان اطلاعات و امنیت روسیه تسلیم کنند؛ ولی با خودداری مدیران تلگرام از این کار، در روز جمعه ۱۳ آوریل ۲۰۱۸ دادگاهی در مسکو حکم ممنوعیت سرویس پیام‌رسان تلگرام در روسیه را صادر کرد.[۴۸][۴۹] پاول دوروف به این دادگاه، وکیل نفرستاده بود.[۴۹] وی همچنین گفته بود: «حتی اگر این به قیمت توقف فعالیت آن تمام شود، تلگرام، حریم خصوصی کاربران خود را حفظ خواهد کرد».[۴۶] در تاریخ ۱۶ آوریل ۲۰۱۸ سازمان تنظیم ارتباطات روسیه، آغاز فیلترینگ دسترسی به پیام‌رسان تلگرام را در این کشور اعلام کرد.[۵۰] در مه ۲۰۱۸ مقام‌های روسیه از شرکت اپل خواستند خدمات ارسال «اطلاع فوری» تلگرام را در روسیه متوقف کرده و اپلیکیشن آن از اپ استورهای روسیه حذف شود. این مقام‌ها گفتند که در حال گفتگو با گوگل هستند تا دسترسی به این پیام‌رسان با سیستم عامل اندروید ناممکن شود.[۴۷]

  به‌طور کامل بسته شده

  برخی دسترسی‌ها (از جمله تماس صوتی) بسته شده یا نرم‌افزار به‌طور موقت بسته شده

برای رویارویی با حکم دادگاه، پاول دوروف، جنبشی به نام «مقاومت دیجیتال» را پایه‌گذاری کرد و هدف آن را «جنبشی نامتمرکز برای دفاع از آزادی و پیشرفت دیجیتال در جهان» خواند. گفته می‌شد ممنوعیت دسترسی به تلگرام تأثیر چشمگیری بر فعالیت کاربران روس نگذاشته‌است. چون کاربران روس این پیام‌رسان از وی‌پی‌ان و فیلترشکن استفاده می‌کنند.[۴۶] اما نهایتاً تلگرام با دولت روسیه اینطور مصالحه کرد که از قوانین حفاظت از داده‌های این کشور تبعیت کند، اما داده‌های شهروندان روس را در روسیه ذخیره نکند.[۵۱]

در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰ سازمان فدرال نظارت بر ارتباطات، فناوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی روسیه، با موافقت دادستان کل این کشور محدودیت‌های دسترسی کاربران روسی به پیام‌رسان تلگرام را لغو کرد.[۵۲] دستگاه قضایی روسیه اعلام کرد، با استناد به «اعلام آمادگی پاول دوروف» بنیانگذار تلگرام برای مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی، الزامات محدودکنندهٔ دسترسی به پیام‌رسان تلگرام را برطرف می‌کند.[۵۳]

ایران

نظام جمهوری اسلامی ایران بارها بحث فیلترینگ تلگرام را مورد بررسی قرار داد و همواره محدودیت‌هایی را برای دسترسی کاربران به آن اعمال کرده‌است. به‌گونه‌ای که دسترسی کاربران به این پیام‌رسان همواره با اختلالات جدی روبرو می‌شده‌است.[۵۴][۵۵][۵۶]

این پیام رسان نقش پررنگی در کاهش رأی جناح اصولگرایان جمهوری اسلامی ایران در چند انتخابات از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ مانند انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و مجلس شورای اسلامی و حذف چهره‌های شاخص مجلس خبرگان رهبری داشته‌است.[۵۷]

پس از تظاهرات ۱۳۹۶ ایران، علاء الدین بروجردی طی اظهاراتی از فیلترشدن تلگرام تا پایان فروردین ۱۳۹۷ خبر داد.[۵۸] کانال تلگرام رهبر ایران و معاون اول رئیس‌جمهوری نیز در روز ۲۹ فروردین ۱۳۹۷ پایان فعالیت خود در این پیام‌رسان را اعلام و از جایگزینی این کانال‌ها با کانال‌هایی در پیام رسان‌های داخلی ایران خبر دادند.[۵۹]

در دهم اردیبهشت ۱۳۹۷ تلگرام در ایران به دستور قضایی فیلتر شد.[۶۰] دستور قضایی دربارهٔ مسدودسازی پیام رسان تلگرام از سوی بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران صادر شد. بر پایه این دستور «کلیه ارائه دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصاً شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتورهای تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف اند از تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام نمایند.»

در متن حکم مسدودسازی تلگرام آمده‌است که «اِعمال مسدودسازی باید به‌گونه‌ای باشد که محتوای پیام‌رسان یادشده با هیچ نرم‌افزاری در کشور قابل دسترس نباشد، تخلف از اجرای این دستور موجب تعقیب کیفری خواهد بود.»[۶۱]

تلگرام در ایران

قبل از فیلترینگ، بیش از ۸۰ درصد از کاربران ایرانی از تلگرام استفاده می‌کردند.[۶۲] تا شهریور ۱۳۹۵، بیش از ۲۰ میلیون کاربر ایرانی در تلگرام فعالیت می‌کردند.[۶۳] تلگرام در اواخر ماه مارس ۲۰۱۸ اعلام کرد که نزدیک به ۲۰۰ میلیون کاربر فعال در سرتاسر جهان دارد که بیش از ۴۰ میلیون نفر از کاربران آن (یک پنجم کل کاربران) در ایران بودند.[۴۶][۴۹] بر پایه نظرسنجی انجام‌شده از سوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، تلگرام تا پیش از فیلتر شدن، محبوب‌ترین پیام‌رسان بود. به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۶، ۶۲٫۲ درصد ایرانیان عضو آن بوده‌اند.[۲۵]

تلگرام در اطلاع‌رسانی و بسیج اجتماعی برای کارهای امدادی از جمله در زمین‌لرزه ۱۳۹۶ ازگله تأثیرگذار بوده‌است.[۶۴]

جستارهای وابسته

• تلگرام در ایران
• تأثیر فناوری اطلاعات بر حریم خصوصی
• فهرست شبکه‌های مجازی دارای بیشترین کاربران فعال

پانویس

1. ↑"Telegram Messenger". Google Play. Retrieved 2020-08-14.
2. ↑"Telegram X". Google Play. Retrieved 2020-04-05.
3. ↑"‎Telegram Messenger". App Store. Retrieved 2020-04-05.
4. ↑"Telegram Lite". Telegram. Retrieved 2020-04-05.
5. ↑"Telegram Desktop". Microsoft Store. Retrieved 2020-04-05.
6. ↑"‎Telegram". Mac App Store. Retrieved 2020-04-05.
7. ↑"Telegram Beta 2 – HockeyApp". rink.hockeyapp.net.
8. ↑"Join the Telegram Messenger beta". testflight.apple.com.
9. ↑"Version history". Telegram.
10. ↑"Telegram Swift – HockeyApp". rink.hockeyapp.net.
11. ↑«زبان فارسی رسماً به تلگرام اضافه شد +عکس». باشگاه خبرنگاران جوان. ۹ بهمن ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ اسفند ۱۳۹۶.
12. ↑"تلگرام چه تفاوتی با واتس‌اپ دارد؟". وبگاه رسمی تلگرام. Retrieved ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۷.
13. ↑"وبگاه رسمی تلگرام". Retrieved 2 April 2016.
14. ↑"Webogram".
15. ↑"List of Telegram applications". 2014-02-06.
16. ↑"Che cosa è Telegram, Squer.it" (به ایتالیایی). Archived from the original on 6 October 2014. Retrieved 29 August 2014.
17. ↑ Shu, Catherine (27 October 2013). "Meet Telegram, A Secure Messaging App From The Founders Of VK, Russia's Largest Social Network". TechCrunch. Retrieved 18 March 2016.
18. ↑Telegram Hits 35M Monthly Users, 15M Daily With 8B Messages Received Over 30 Days, TechCrunch, 24 March 2014
19. ↑Telegram Reaches 1 Billion Daily Messages, Telegram, 8 December 2014
20. ↑Telegram Hits 2 Billion Messages Sent Daily, Telegram, 13 May 2015
21. ↑ Lomas, Natasha (21 September 2015). "Telegram Now Seeing 12BN Daily Messages, up From 1BN in February". Techcrunch. Retrieved 19 November 2015.
22. ↑ Burns, Matt (23 February 2016). "Encrypted Messaging App Telegram Hits 100M Monthly Active Users, 350k New Users Each Day". TechCrunch. Retrieved 23 February 2016.
23. ↑ ۲۳٫۰۲۳٫۱ Pichsenmeister, David (2017-05-05). "Current numbers for mobile messengers (Q1 2017)". oratio Insights. Retrieved 2017-09-09.
24. ↑«400,000,000 Monthly Active Users». Telegram. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۱.
25. ↑ ۲۵٫۰۲۵٫۱«تلگرام، محبوب‌ترین پیام‌رسان ایرانی‌ها». ایسنا. ۲۵ شهریور ۱۳۹۶.
26. ↑ ۲۶٫۰۲۶٫۱«درخواست فیلتر کردن تلگرام در روسیه به دادگاه ارائه شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ فروردین ۱۳۹۷.
27. ↑ ۲۷٫۰۲۷٫۱«FAQ for the Technically Inclined». تلگرام. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۸.
28. ↑ ۲۸٫۰۲۸٫۱«پرسش‌های متداول تلگرام - چت‌های محرمانه». تلگرام. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۸.
29. ↑"Source code", Telegram (links), retrieved 2013-02-12
30. ↑"Pavel Durov: "No application is 100% safe"". Turing. Spain: El Diario. 2014-02-02. Retrieved 2014-02-12.
31. ↑برگهٔ هماوردی در شکستن امنیت تلگرام با جایزهٔ سیصد هزار دلاری
32. ↑"Secure Messaging Scorecard". Electronic Frontier Foundation. 17 February 2015. Retrieved 20 July 2016.
33. ↑«نظارت کرملین و سرویس امنیت فدرال روسیه بر کانال‌های تلگرام». 7telegram.ir. ۳ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷.
34. ↑"Telegram Revenue and Usage Statistics". Business of Apps. 2017-12-05. Retrieved 2018-04-19.
35. ↑"Telegram F.A.Q." Telegram. 2013-08-14. Retrieved 2018-04-19.
36. ↑ ۳۶٫۰۳۶٫۱"Supergroups 5000: Public Groups, Pinned Posts". telegram.org. 13 March 2016.
37. ↑«Channels: Broadcasting Done Right». وبلاگ رسمی تلگرام.
38. ↑ Lobao, Martim (22 September 2015). "Telegram v3.2 Brings Channels For Broadcasting Your Messages To The World". Android Police.
39. ↑Telegram Bot Platform, Telegram, 24 June 2015, retrieved 1 September 2015
40. ↑«تلگرام امکان تماس صوتی را فراهم کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۳۰ مارس ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۸.
41. ↑«تلگرام، برنامه محبوب تروریست‌های داعش، کاربرانی را مسدود کرد». هفته نامه سیاسی اشپیگل. دریافت‌شده در دهم ماه مه ۲۰۱۵.
42. ↑«Encrypted Messaging Apps Face New Scrutiny Over Possible Role in Paris Attacks». نیویورک تایمز. دریافت‌شده در دهم ماه مه ۲۰۱۵.
43. ↑«Telegram: Messenger kämpft mit Verbindungsproblemen». www.netzwelt.de. دریافت‌شده در دهم ماه مه ۲۰۱۵.
44. ↑همه مشکلات تلگرام
45. ↑Forwarded messages make any group chat inherently insecure
46. ↑ ۴۶٫۰۴۶٫۱۴۶٫۲۴۶٫۳«'جنبش مقاومت دیجیتال'، پاسخ تلگرام به ممنوعیت در روسیه». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۸ فروردین ۱۳۹۷.
47. ↑ ۴۷٫۰۴۷٫۱«روسیه برای حذف تلگرام از شرکت اپل کمک خواست». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ خرداد ۱۳۹۷.
48. ↑«Russian Court Rules to Block Telegram 'Immediately'». The Moscow Times. April 13 2018. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۱۸.
49. ↑ ۴۹٫۰۴۹٫۱۴۹٫۲«با حکم دادگاه، تلگرام در روسیه مسدود می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
50. ↑«Russia starts blocking Telegram messenger - regulator». یورو نیوز. 2018 ,16 Apr. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۱۸.
51. ↑ Madnick، Stuart؛ Johnson، Simon؛ Huang، Keman (۲۰۱۹-۰۱-۰۴). «What Countries and Companies Can Do When Trade and Cybersecurity Overlap». Harvard Business Review. شاپا 0017-8012. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۴.
52. ↑ Times, The Moscow (2020-06-18). "Russia 'Unblocks' Telegram Messenger in Surprise Reversal". The Moscow Times. Retrieved 2020-06-18.
53. ↑«توبه دوروف و آزادسازی تلگرام در روسیه». مشرق نیوز. ۲۰۲۰-۰۶-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۹.
54. ↑«تلگرام مختل شد یا فیلتر؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۵.
55. ↑«مدیر عامل تلگرام: ایران از چهارشنبه دسترسی به تلگرام را محدود کرده‌است [بروزرسانی: پاسخ وزارت ارتباطات]». زومیت. ۲۹ مهر ۱۳۹۴.
56. ↑«5 نکته دربارهٔ شایعه فیلترینگ "تلگرام": سر به سر مردم نگذارید».
57. ↑«تلگرام 30درصد به آرای اصلاح طلبان افزود». خبرآنلاین. ۲۹ فروردین ۱۳۹۷.
58. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «بروجردی: تلگرام تا پایان فروردین فیلتر می‌شود | DW | 31.03.2018». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۰۳.
59. ↑«تلگرام در ایران؛ کانال آیت‌الله خامنه‌ای و معاون اول رئیس‌جمهور تعطیل شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۹ فروردین ۱۳۹۷.
60. ↑«سپاه چگونه پروژه فیلتر کردن تلگرام را هدایت کرد؟». ایران وایر. ۳۱ فروردین ۱۳۹۷.
61. ↑«فیلترینگ تلگرام». زومیت. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷.
62. ↑«بیش از ۸۰ درصد کاربران ایرانی از شبکه اجتماعی تلگرام استفاده می‌کنند/ باید در عرصه فضای مجازی آنقدر بدویم تا شهید شویم». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. ۲۰۱۷-۰۲-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۰۹.
63. ↑ خبرگزاری باشگاه خبرنگاران (۲۰۱۷-۰۹-۰۹). «80 درصد کاربران تلگرام ایرانی هستند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۰۹.
64. ↑«در زمینه خبررسانی دربارهٔ زلزله غرب ایران، تلگرام از صداوسیما سبقت گرفت». خبرآنلاین. ۲۳ آبان ۱۳۹۶.

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی
• تلگرام در توئیتر