رنگهای مکمل به رنگهایی در دایره رنگ ایتن گفته میشود که روبروی هم و یا به عبارتی روی قطر دایره رنگ ایتن قرار دارند.
یعنی جفت رنگهای:
زرد و بنفش
نارنجی زرد و نیلی
نارنجی و آبی
قرمز نارنجی و فیروزه ای
قرمز و سبز
سبز چمنی و ارغوانی
مکمل یکدیگر هستند.
طبق تئوری رنگ ایتن، حاصل ترکیب دوبدوی رنگهای مکمل با یکدیگر، رنگ خاکستری محض است. اما موضوع دقیقا همینجاست که در عمل این
اتفاق نمی افتد و مثلا شما اگر مقداری از تیوب رنگ زردتان را با مقداری رنگ بنفش که مکمل آن است ترکیب کنید به هیچ وجه به رنگ
خاکستری مورد نظر ایتن نمیرسید!!!
حقیقت این است که وقتی ما در باره رنگهای دایره رنگی ایتن صحبت میکنیم، باید در نظر داشته باشیم که رنگهای مورد نظر، رنگهایی
است که از تجزیه طیف مرئی نور حاصل میشود و نه رنگهای مثلا موجود در تیوبهای رنگ روغنی که در دسترس ماست. ما این رنگها را مثلا
در رنگین کمان ( که حاصل تجزیه طیف مرئی نور است ) به همان ترتیبی که در دایره رنگ (تصویر بالا) و در کنار هم چیده شده اند، مشاهده
مینماییم. بنابر این دقیقتر آن است که بگوییم که اگر ما آن بنفشی که از تجزیه طیف مرئی نور بدست میاید را داشته باشیم ( که نداریم )
و همچنین اگر آن زردی که حاصل تجزیه طیف مرئی نور است را داشته باشیم ( که آن را هم نداریم ) و آنگاه این دو را با هم ترکیب کنیم،
تنها در این صورت رنگ خاکستری کاملا خنثی (طبیعی) را بدست خواهیم آورد.
اما تیوبهای رنگی در دسترس ما هیچکدام با رنگهای دایره رنگ که رنگهایی کاملا خالص هستند مطابقت کامل ندارند و در بهترین حالت ممکن
است کمی به آن نزدیک باشند. بنابراین حاصل زرد و بنفش بجای خاکستری خنثی (طبیعی)، خاکستری رنگین بدست میدهد. چنانچه در این ترکیب، غلبه با
رنگ زرد باشد خاکستری رنگین حاصله گرایش به زرد دارد و چنانچه غلبه با بنفش باشد، خاکستری متمایل به بنفش خواهیم داشت.
در یک تابلوی نقاشی، رنگها با درجات مختلفی از خلوص رنگی در کنار هم قرار دارند و ما از قانون مکملها برای بدست آوردن رنگهای ناخالص
(یا شکسته)، بسیار استفاده میکنیم. بخاطر داشته باشیم که در دایره رنگ، هر رنگی در ترکیب با رنگهای همجوارش، رنگهای شفافتر، درخشانتر
و خالصتری بدست میدهد و در ترکیب با رنگهایی که در سمت روبروی رنگ مورد نظر قرار دارند، رنگهای خاموشتر و شکسته تری بدست میدهد.
در مورد تئوری رنگهای مکمل دو نوع تئوری وجود دارد که به یک تئوری تئوری سنتی گفته می شود و به دیگری تئوری مدرن اتلاق میگردد.
تئوری مدرن رنگهای مکمل در دنیای ویدئو پروژکتورها و وسایل نور پردازی مورد استفاده قرار می گیرد، که پرداختن به آن موضوع مورد نظر ما نیست و به طور کلی از حوصله این بحث خارج می باشد.
مدل رنگ مکمل سنتی
این مدل در قرن 18 بسط و طرح ریزی شد، به وسیله کلود مونه، وینسنت ونگوگ و نقاشان بزرگ دیگری مورد استفاده قرار گرفت و امروزه همچنان توسط بسیاری از هنرمندان مورد استفاده قرار می گیرد. در این سیستم زوج رنگ مکمل توسط رنگهای اولیه و رنگهای ثانویه ساخته می شود. (برای شناخت رنگها رجوع شود به مقاله آموزش دایره رنگ ایتن و مقاله آموزش تضادهای رنگی در نقاشی).
نموداری از رنگهای مکمل
به این مثال توجه کنید : زرد یک رنگ اولیه می باشد، برای بدست آوردن بنفش ما باید آبی و قرمز را با هم مخلوط کنیم، بنابراین زمانی که ما زرد و بنفش را با هم ترکیب کنیم به صورت خودکار سه رنگ اصلی را در کنار هم خواهیم داشت. بدین ترتیب از آنجایی که کارکرد رنگها با جذب نور می باشد در صورت ترکیب هر سه رنگ اصلی با هم ما نتیجه حاصله رنگ سیاه یا خاکستری خواهد بود. به تصویر پایین توجه نمایید:
رنگهای مکمل در بعضی موارد می توانند جلوه های قوی بصری تولید کنند. برای مثال به نظر می رسد سایه یک شیئ، حاوی کمی از رنگ آن شیئ می باشد، مثلا سایه یک سیب قرمز در درون سایه خاکستری خود کمی رنگ آبی و سبز دارد. این جلوه معمولا به عنوان یک تکنیک توسط نقاشان برای ایجاد نورپردازی و جلوه نمایی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. در مورد دیگر اگر شما به مدت طولانی به یک صفحه رنگی خیره شوید (مثلا سی ثانیه یا یک دقیقه) و بعد به یک کاغذ یا یک دیوار سفید نگاه کنید، شما رنگ مکمل آن را خواهید دید. (تضاد هم پایه)
حال به لیست ابتدایی رنگهای مکمل می پردازیم:
زرد و بنفش
آبی و نارنجی
سبز و قرمز
در اینجا درک این موضوع مهم است که سایه و یا تن رنگ در این مبحث مهم نیست، مهم اینست که رنگهای مخالف (رنگهایی که در دایره رنگ بروی قطر دایره قرار داشته و روبروی هم هستند.) همیشه مکمل هم هستند. نکته دیگر که در مورد رنگهای مکمل باید توجه داشته باشید اینست که در ساخت رنگ مکمل همیشه یک رنگ سرد و یک رنگ گرم وجود دارد. همانطور که می دانید نارنجی، قرمز و زرد رنگهای گرم هستند، در حالی که آبی سبز و ارغوانی رنگهای سرد می باشد. این موضوع به ما کمک می کند که به کنتراست همزمان یا سیمولتانه دست پیدا کنیم. شما زمانیکه دو رنگ مکمل را در کنار هم قرار می دهید به طور طبیعی جذاب تر و درخشان تر به نظر میرسند، هنرمندان از این خاصیت به عنوان یک ابزار استفاده می کنند. برای مثال طلوع خورشید در عمق خود یک آبی بسیار روشن دارد و در امتداد و اطراف آن یک نارنجی بسیار روشن، این پدیده در تماس با چشم تاثیر بسیار قوی ایجاد میکند، همین اتفاق در نقاشی میتواند رخ دهد، برای مثال اگر شما در نقاشیتان یک رنگ قرمز دارید که به اندازه کافی درخشان به نظر نمی رسد میتوانید یک چیز سبز در کنار آن نقاشی کنید!
زمانی که شما شروع به رنگ سازی می کنید توصیه می شود که همیشه اول به رنگهای مکمل توجه داشته باشید، زیرا این رنگها پتانسیل اینکه یک تصویر رنگی شگفت انگیز را برای شما خلق کنند، دارند. برای مثال ترکیب کردن رنگهای مکمل با رنگ اصلی موضوع شما یک تکنیک بسیار حرفه ای و مناسب برای پویا کردن سایه های شما در کار هنریتان می باشد، بنابراین همانطور که ملاحظه می نمایید به این نتیجه می رسیم که شناخت این قواعد و قوانین تا چه حد میتواند در پویایی و زیبایی یک اثر هنری تاثیر گذار باشد. همچنین با فرمول رنگهای مکمل شما میتوانید در بعضی از نقاط درصد اشباع را پایین آورده یا از جنب جوش و درجه حرارت رنگها بدون اینکه به ساختار رنگ آسیب وارد کنید بکاهید. بگذارید با مثالی این موضوع را باز کینم: اضافه کردن سبز به قرمز به ما قهوه ای سینا خواهد داد، با اضافه کردن کمی سبز بیشتر یک سینای تیره تر خواهیم داشت. اما اگر این دو رنگ را به قسمت مساوی ترکیب کنید به یک قهوه ای گرم خواهید رسید، با ترکیب سفید یا سیاه و دستکاری این فرایند طبیعی میتوان به رنگهای بسیار سودمندی در جهت پیشبرد بهتر کار رسید. بازی کردن با این قوانین و دستکاری آنها به مرور و با اضافه شدن تجربه خواهید دید که رنگهای مکمل چه کمک بزرگی در جهت ارتقاء اثر هنری شما خواهند داشت. در پایان توصیه میشود مقالات سه گانه در رابطه با رنگها که در این سایت موجود می باشد را به دقت به زیر مطالعه بگیرید و به صورت عملی به تمرین آنها بپردازید ، در مدت زمان نسبتا کوتاهی شاهد تغییرات چشمگیری در کار نقاشی خود خواهید بود.