روانشناسی رنگ ها در مدارس

f41bf091a4e18f2312495cc0e975d9f7_m

بهداشت رواني ، يكي از عوامل موثر در جلوگيري از افسردگي وافزايش انگيزه در مربيان است. برخي تحقيقات علمي نشان داده اند ،‌85% از دلايل افت تحصيل دانش آموزان جنبه هاي عاطفي دارد. همچنين پژوهش هاي مربوط به مغز نشان مي دهند، ميزان ونوع رنگ بر يادگيري موثر است. هررنگي با طول موج مشخصي ، نوع رفتار را در فرد شكل مي دهد. سرگروه رنگ هاي گرم ، رنگ قرمز با بالاترين شدت طول موج رنگ ( 7 هزار آنگستروم ) است كه فرد را به هيجان دعوت مي كند و بنفش در رنگ هاي سرد آنگستروم ، طرف مقابل را به سكون مي خواند . حالا بهتر است در مدارس رنگي بين اين دو گروه انتخاب شود تا دانش آموزان رادر جهت رفتارهاي مناسب هدايت كند. تاثيرات فيزيولوژيك رنگ هاي نامناسب مي تواند موجب گرفتگي عضلاني ، سرعت تنفس ، افزايش ضربان قلب و فشارخون شود وبر فعاليت مغزي تاثير بگذارد. همان طور كه نور ناكافي در محيط سبب خستگي چشم مي شود ، تركيب رنگي نامتجانس محيط مي تواند به كاهش واكنش و اختلال در انجام كار بينجامد. همچنين ، روانشناسي و رنگ آميزي مناسب سبب بهبود پردازش بصري اطلاعات وكاهش فشار رواني مي شود.

« رنگ هاي روشن ، بويژه رنگ هاي گرم ( قرمز ، نارنجي ، زرد ) سبب هوشياري ذهني و افزايش فعاليت هاي خاص بهره ي هوشي مي شود. بنابرين رنگ ها بايد در مدرسه ها بيش تر مورد استفاده قرار گيرد. كلاس به رنگ آبي روشن يا زرد مايل به سبز ، به مراتب اثرات بيش تر از كلاس با ديوارهاي خاكستري دارد.»

ثابت شده كه در شرايط نور مناسب ، حساسيت منفي گرايانه ي زيادي ايجاد نمي شود و دانش آموزان به فضاي نوراني تر تمايل نشان مي دهند. طي       آزمايش هاي علمي،اين نتيجه به دست آمده است كه پسربچه هاي بي قرار و خستگي ناپذير بايد در محل هاي نورپردازي شده با نور ملايم قرار گيرند. در حالي كه درخصوص كودكان بي تجربه و مسئوليت ناپذير بايد از رنگ معكوس استفاده كرد. درنتيجه استفاده ازرنگ مناسب درمحيط هاي آموزشي، بنا به خصوصيات سني ، فرهنگي و اجتماعي براي هر يك از دوره هاي تحصيلي ، از جمله الزاماتي است كه بايد مورد توجه مجريان و مسئولان آموزشي قرار گيرد.

براي هر دوره تحصيلي، استفاده ا زرنگ هاي خاصي پيشنهاد مي شود:

« د ردوره ابتدايي بهتر است سقف ها سفيد و ديوارها به دور از شفافيت باشند. قرمز ، آبي و زرد ؛ رنگ هاي پيشنهادي هستند كه مي توانند به صورت همراه به كار روند و استفاده از رنگ ابي كمرنگ كه مسير سردي را طي مي كند ، براي اين دوره توصيه نمي شود . ولي رنگ آبي با همراهي رنگ زرد و قرمز مناسب است.

در دوره راهنمايي ، رنگ نارنجي كه نشانه ي گرمي و محبت اجتماعي است و رفع خستگي را پيوسته با خود به همراه دارد ، توصيه مي شود. ارغواني ، آبي و سبز ، رنگ هاي اصلي مناسب براي اين دوره ، و به صورت همراه ، مورد پيشنهاد روان شناسان هستند . البته در محيط هاي آموزشي دختران ، ارغواني با زرد قابل تعويض است.

براي دوره متوسطه ، سه رنگ زرد ، سبز و بنفش توصيه مي شوند كه هر كدام كاركردهاي خاص خود را دارند.

تركيب رنگ زرد با ساير رنگ ها ، در زمينه استقلال ، بلوغ ، هويت ، تفكر ، انتخاب شغل و هدف هاي زندگي ، مسير آمادگي و آرام بخشي را در ذهن شخص ايجاد مي كند ، تا جايي كه رنگ زرد ، گاهي به عنوان رنگ   برجسته ي بعد از بلوغ ياد مي شود . رنگ سبز ، به خصوص در دوران تغييرات بلوغ همراه با رنگ آبي ، نوجوانان دختر و پسر را از نظر انرژي جنسي كنترل مي كند . رنگ بنفش نيز در دوره ي تحصيلي متوسطه كه در دو راهي فردي و اجتماعي ، روحانيت و ماديت ، اخذ تصميمات قاطعانه و انتخاب رشته تحصيلي و شغل دائم مطرح است، بهترين فضا را براي فرد آماده مي كند. هريك از رنگ ها از نظر روان شناسي ، داراي كاركردهاي مشخص هستند ، ولي برخي از آن ها ا ز لحاظ مسائل تربيتي و آ موزشي حائز اهميت هستند. يكي ا زاين رنگ ها رنگ زرد است. « رنگ زرد نوعي حالت تحريك كننده ي ذهني و هوشي دارد كه شديدا” موجب تقويت فكر انسان مي شود . صاحب نظران و روان شناسان رنگ ها ، معتقدند ، رنگ زردي كه به مقدار كمي آبي داشته باشد ( مايل به سبز ) ، آن قسمت از مغز را كه حالت جهش فكري دارد، تحريك مي كند و باعث افزايش حضور ذهن در افراد مي شود. »

در كنار نقش رنگ د رمحيط هاي آ موزشي ، مي توان به يادگيري از طريق هنرهاي بصري و علمي اشاره كرد كه موجب ارتباطات قوي تري و تازه تري در مغز يادگيرنده مي شود. موسيقي ، نقاشي و ساير هنرها در مكان هاي آموزش و پرورش ، بر ياد گيرنده مي شود. استفاده از رنگ هاي پيانويي و گوش نواز ، به جاي رنگ هاي قديمي كه اكثرا باعث تشنج اعصاب مي شوند، بسيار موثر خواهد بود. پخش موسيقي ملايم در طول زنگ تفريح ، موجب تمركز و آرامش دانش آموزان مي شود و آن ها را از نظر ذهني براي ساعت جديد درسي آماده مي كند . همچنين ، قراردادن گلدان هاي گل در راهروها و حتي كلاس ها ، باعث انبساط خاطر ، شادابي و نشاط آن ها مي شود و محيط درس و كلاس را براي يادگيري هر چه بيش تر خوشايندتر مي سازد. به اين ترتيب ، آنان براي حضور در مدرسه و رغبت به فراگيري مطالب درسي، تشويق مي شوند.

به اين لحاظ ، توجه به رنگ به عنوان ابزاري در خدمت تعليم و تربيت كودكان ، امري الزامي است. مدرسه ها و محيط هاي پرورشي را مي توان مكان هاي بسيار مناسبي براي از رنگ ها در جهت پيشبرد هدف هاي آموزش وپرورش به شمار آيد.

برگرفته از مجله رشد آموزش  هنر8

تخته ی سیاه ،گچ ، نیمکت و زمین بازی ، همه ی آن چیزهایی نیستند که از مدرسه انتظار داریم . توجه به فضاهای رنگی و فیزیکی مدرسه ها ، چند صباحی است که توجه نظام آموزشی را به خود جلب کرده است .

از سوی دیگر روانشناسان معتقدند ، ایجاد فضای شاد ، همراه با به کار گیری رنگ های مناسب در کلاس ها ، در یادگیری دانش آموزان مؤثر است و انرژی آن ها را دو چندان می کند .

دکتر مسعود غفاری ، روان شناس ، با اشاره به این که رنگ همچون موسیقی در ایجاد هیجانات ریتمی مثبت و منفی مؤثر است و به تبع آن ، گونه های معینی از رفتار را شکل می دهد و تأکید می کند :

« همان طور که هیجانات ناشی از موسیقی ، رفتارهای ریتمینک به فرد می دهد ، شدت طول موج رنگ نیز می تواند ، هیجانات و رفتارهای خاصی را به وجود آورد . استفاده از رنگ ها در کلاس های درس ، بستگی به آن دارد که چه هدف رفتاری را برای دانش آموز دنبال می کنیم . در نتیجه ، امروز دیگر نمی توان پذیرفت که نقش نور و رنگ ، فقط تأمین روشنایی و به وجود آوردن محیطی خوشایند است .

رنگ اشیاء مکان ها با نماها ، تنها یک ویژگی فیزیکی نیست ، بلکه احساساتی را بر می انگیزد که از کیفیات معین نور حاصل می شود . چشم رنگ ها را می بیند و مغز آنها را تعبیر و تفسیر می کند» .

دکتر غلامرضا حاج حسینی نژاد ، استاد دانشگاه و متخصص تکنولوژی آموزشی ، در توضیح چنین ارتباطی می گوید :

« در طراحی محیط متأسفانه ، بعضی عوامل از حیث رنگ و نور نادیده گرفته می شوند ، عواملی که واکنش های انسان را تحت تأثیر قرار می دهند و موجب به وجود آمدن واکنش های ناسازگارانه ای نظیر عصبی مزاج بودن ، انواع سردردها ، فقدان تمرکز ، ناکارآمدن ، بدخلقی ها ، اختلالات دیداری ، اضطراب و فشار روانی در انسان ها می شوند . »

به نظر می رسد ، طراحی و رنگ آمیزی محیط های آموزشی به خصوص در دوره های تحصیلی ، از اهمیت خاصی برخوردار است ، ولی بنا به تحقیقاتی که در این زمینه ، آنچه تا کنون در این راستا انجام شده و هر نوع اقدامی که از سوی مجریان و طراحان آموزشی در جهت استفاده از رنگ های مطلوب و مناسب در کلاس های درسی صورت گرفته ، هدف های مورد نظر را محقق نکرده اند .

دکتر حسینی نژاد ، بر اساس نتایج یک تحقیق علمی از وضعیت رنگ و نور کلاس ها وراهروهای مدرسه ها خبر می دهد :

« نور گیری راهروی مشترک جلو کلاس ها در 6/38 درصد موارد طبیعی و در 4/61 درصد موارد مصنوعی است . رنگ دیوار راهروها در 7/31 درصد مواد خاکستری است .با توجه به این که تعداد زیادی از راهروها از نور طبیعی محروم هستند و در 54 درصد موارد ، قبلیت انعکاس نور رنگ ها ( خاستری و کرم ) کم است ، وضعیت رنگ یوارهای راهروها در 80 رصد موارد ، متوسط یا بد است ، در نتیجه ، فضاهای مذکور چندان دلپذیر نیستند . همچنین رنگ تخته سیاه و در بقیه موارد از رنگ دیوارها چندان متفاوت نیست . توجه به عوامل جانبی واصلی هر دو در کنار هم می توانند ، محیطی مناسب برای بارور کردن استعدادهای دانش آموزان ایجاد کنند » .

بهداشت روانی ، یکی از عوامل مؤثر در جلوگیری از افسردگی و افزایش انگیزه در مربیان است . برخی تحقیقات علمی نشان داده اند 85 درصد از دلایل افت تحصیلی دارای جنبه های عاطفی هستند همچنین پژوهش های مربوط به مغز نشان می دهند که میزان و نوع رنگ بر یادگیری مؤثر است . دکتر غفاری ، نوع رنگ و هیجانات ناشی از آن را به هم مرتبط می داند و می گوید :

« هر رنگی با طول موج مشخصی ، نوعی رفتار را در فرد شکل می دهد . سرگروه رنگ های گرم ، رنگ قرمز با بالاترین شدت طول موج رنگ ( 7 هزار آنگسروم ) است که فرد را به هیجان دعوت می کند و بنفش در رنگ های سرد با 3500 آنگستروم ، طرف مقابل را به سکون می خواند . حالا بهتر است در مدرسه ها رنگی بین این دو گروه انتخاب شود تا دانش آموزان را در جهت رفتارهای مناسب هدایت کند » .

به نظر می رسد که یکی از این رنگ ها سبز صنعتی است . طبق نتایج تحقیقات صورت گرفته ، تأثیرات فیزیولوژیک رنگ های نامناسب می تواند موجب گرفتگی عضلانی ، سرعت تنفس ، افزایش ضربان قلب و فشار خون شود و بر فعالیت مغزی تأثیر بگذارد و همان طور که نور ناکافی در محیط سبب خستگی چشم می شود ، ترکیب رنگی نامتجانس محیط می تواند به کاهش واکنش و اختلال در انجام کار بینجامد . همچنین روشنایی و رنگ آمیزی مناسب سبب بهبود پردازش بصری اطلاعات و کاهش فشار روانی می شود .

بهرام صالح صدیق پور محقق و پژوهشگر در زمینه ی انتخاب رنگ مناسب برای فضای آموزشی ، بر اهمیت نقش رنگ در تعلیم و تربیت تأکید می کند و در خصوص تأثیرات روان شناختی رنگ ها بر دانش آموزان می گوید :

» رنگ های روشن بویژه رنگ های گرم ( قرمز و نارنجی و زرد ) سبب هوشیاری ذهنی و افزایش فعالیت های خاص بهره ی هوشی می شود . بنابراین رنگ باید در مدرسه ها بیشتر مورد استفاده قرار گیرند . کلاس به رنگ آبی روشن یا زرد مایل به سبز ، به مراتب اثرات بیشتری از کلاس با دیوارهای خاکستری دارد و کتاب با رنگ های واقعی بهتر از کتاب با تصویرهای سیاه وسفید است »

این روانشناس ، همچنین به عکس العمل های فردی به نور روشن ویژه اشاره می کند و معتقد است : « ثابت شده است که در شرایط نور مناسب ، حساسیت منفی گرایانه ی زیادی ایجاد نمی شود و دانش آموزان به فضای نورانی تر تمایل نشان می دهند » .

طی آزمایشهای علمی ، این نتیجه به دست آمده که پسر بچه های بی قرار و خستگی ناپذیر باید در محل های با نور پردازی شده با نور ملایم قرار گیرند و در حالی که در خصوص کودکان بی تجربه و مسئولیت ناپذیر باید از رنگ معکوس استفاده کرد . در نتیجه ، استفاده از رنگ مناسب در محیط های آموزشی بنا به خصوصیات سنی ، فرهنگی و اجتماعی برای هریک از دوره های تحصیلی از جمله الزاماتی است که باید مورد توجه مجریان و مسئولان آموزشی قرار گیرد دکتر حاج حسینی نژاد بر اساس تقسیم بندی رنگ ها برای هر دوره ی تحصیلی ، استفاده از رنگ های خاصی را پیشنهاد می کند :

« در دوره ی ابتدایی بهتر است سقف ها سفید و دیوارها به دور از شفافیت باشند . قرمز آبی و زرد ، رنگ های اصلی پیشنهادی هستند که می توانند به صورت همراه به کار روند و استفاده از رنگ آبی کمرنگ که مسیر سردی را طی می کند برای این دوره توصیه نمی شود . ولی رنگ آبی با همراهی رنگ زرد و قرمز مناسب است .

در دوره راهنمایی ، رنگ نارنجی که نشانه ی گرمی و محبت اجتماعی است و رفع خستگی را پیوسته با خود به همراه دارد ، توصیه می شود ، ارغوانی ، آبی و سبز ، رنگ های اصلی مناسب برای فضای آموزشگاه ها ، جایگاه دانش آموزان در کلاس های درس ، نوع رنگ آمیزی کلاس ها و …. در نشاط علمی دانش آموز تأثیر گذار است .

این دوره و به صورت همراه مورد پیشنهاد روان شناسان هستند . البته در محیط های آموزشی دختران ، ارغوانی با زرد قابل تعویض است .

برای دوره ی متوسطه ، سه رنگ زرد ، سبز و بنفش توصیه می شوند که هر کدام کارکردهای خاص خود را دارند .

ترکیب رنگ زرد با سایر رنگ ها ، در زمینه ی پدیده های استقلال بلوغ ، هویت ، تفکر ، انتخاب شغل و هدف های زندگی مسیر آمادگی و آرام بخشی را در ذهن شخص ایجاد می کند ، تا جایی که از رنگ برجسته ی بعد از بلوغ یاد می شود . رنگ سبز ، به خصوص در دوران تغییرات بلوغ همراه با رنگ آبی ، نوجوانان دختر و پسر را از نظر انرژی جنسی کنترل می کند .رنگ بنفش نیز در دوره ی تحصیلی متوسطه که در آن دو راهی فردی و اجتماعی ، روحانیت و مادیت ، اخذ تصمیمات قاطعانه و انتخاب رشته ی تحصیلی و شغل دائم مطرح است، بهترین فضا را برای فرد آماده می کند » ..

هر یک از رنگ ها از نظر روانشناسی ، دارای کارکردهای مشخص هستند ، ولی برخی از آنها از لحاظ مسائل تربیتی و آموزشی حائز اهمیت هستند .

یکی از آنها رنگ زرد است . صدیق پور در مورد خصوصیات رنگ زرد می گوید : « این رنگ برخلاف انتظار ، از لحاظ مسائل تربیتی بسیار مهم و استفاده از آن در مکان های آموزشی و پرورشی مناسب و مفید است . رنگ زرد نوعی حالت تحریک کننده ی ذهنی و هوشی دارد که شدیداً موجب تقویت فکر انسان می شود . صاحب نظران و روان شناسان رنگ ها ، معتقدند رنگ زردی که به مقدار کمی آبی داشته باشد ( مایل به سبز) آن قسمت از مغز را که حالت جهش فکری دارد ، تحریک می کند و باعث افزایش حضور ذهن در افراد می شود .

در حال حاضر ، در اغلب مدرسه ها ، برای دیوارهای قسمت های متفاوت از یک رنگ استفاده می شود . این در حالی است که دکتر حاج حسینی نژاد به اهمیت متفاوت بودن رنگ هر یک از دیوارها در کلاس درس اشاره می کند :

« تفاوت رنگ دیوارهای پشت و جانبی سودمند و مفید است . در این صورت ، وقتی دانش آموزان سرشان را از روی میز تحریر بلند و به جلو نگاه می کنند ، خستگی چشم هایش برطرف می شود و احساس آرامش می کنند . »

دکتر غفاری نیز بر متفاوت بودن رنگ کلاس ها با دیگر قسمت های مدرسه تأکید می کند و معتقد است :

« رنگ محیط آمفی تئاتر ، کتابخانه ، سالن غذاخوری ، سالن ورزش و … باید با رنگ کلاس ها متفاوت باشد . بهتر است در انتخاب رنگ برای قسمت های مذکور از رنگ هایی استفاده شود که طول موج بالایی دارند . برای مثال ، برای کتابخانه ها می توان از زرد کمرنگ یا سبز روشن که آرامش و تمرکز را افزایش می دهند ، استفاده کرد . حتی رنگ اتاق ها باید یکی دو درجه نسبت به دیوارها ، تیره تر باشد » .

وی در ادامه به اهمیت رنگ مانتوی مدرسه های دخترانه اشاره می کند و می گوید :

« مانتوهایی که رنگ متمایل به تیره ، مثل سبز یشمی دارند ، مناسب ترند . چون این گونه رنگ ها طول موج متوسطی دارند ، آسیب زا نیستند . مانتو با رنگ طول موج بالا ، در بلند مدت خسته کننده و به رنگی با طول موج پائین و رخوت آور تبدیل می شود . پس رنگ هایی با طول موج متوسط مناسب تر به نظر می آیند » .

در کشورهای خارجی نیز ، روان شناسان در زمینه ی تأثیر رنگ در محیط آموزشی تحقیقاتی کرده اند . « در مؤسسه ی روان شناسی رنگ ها » در آمریکا پزیتس فرایلینگ ، هزار کودک از نقاط گوناگون جهان را آزمود . یافته هایشان نشان می دهد برای هر یک از گروه های متفاوت سنی در محیط مدرسه ، رنگ های خاصی مناسب هستند . به عبارت دیگر ، هر گروه سنی رنگ خاصی مناسب هستند . به عبارت دیگر ، هر گروه سنی رنگ خاصی را ترجیح می دهد . فرایلینگ گروه های سنی 5 تا 14 سال را مورد مطالعه قرار داد و به این نتیجه رسید که گروه سنی 9 تا 10 ساله ، رنگ های خاکستری ، قهوه ای تیره ، سیاه ، سبز روشن و آبی را دوست ندارند و رنگ های قرمز – نارنجی و سبز – آبی را ترجیح می دهند . گروه سنی 11 تا 12 ساله از رنگ های برفام ( سیاه و سفید و خاکستری ) زیتونی و بنفش بدشان می آید . ترجیح رنگ گروه سنی 13 تا 14 ساله ، آبی و نارنجی است .

در کنار نقش رنگ در محیط های آموزشی ، می توان به یادگیری از طریق هنرهای بصری و عملی اشاره کرد که موجب ارتباطات قوی تر و تازه تری در مغز یادگیرنده می شود . موسیقی ، نقاشی و سایر هنرها در مکان های آموزش و پرورش بر یادگیری اثر می گذارد . استفاده از رنگ های پیانویی و گوش نواز ، به جای رنگ های قدیمی که اکثراً باعث تشنج اعصاب می شوند ، بسیار مؤثر خواهد بود . پخش موسیقی ملایم در طول زنگ های تفریح ، موجب تمرکز و آرامش دانش آموزان می شود و آنها را از نظر ذهنی برای ساعت جدید درسی آماده می کند . همچنین قرار دادن گلدان های گل در راهروها و حتی کلاس ها ، باعث انبساط خاطر ، شادابی و نشاط آنها می شود و محیط درس و کلاس را برای یادگیری هر چه بیش تر خوشایندتر می سازد و به این ترتیب ، انان برای حضور در مدرسه و رغبت به فراگیری مطالب درسی ، تشویق می شوند .