آزمایش خون یکی از مهمترین آزمایشات لازم برای سنجش سلامت بدن و یا پیش از انجام جراحی‌های مختلف، مانند جراحی کاشت مو یا جراحی بینی و …، است. در این مطلب شما را با انواع آزمایش خون آشنا خواهیم کرد پس ادامه‌ی مطلب را حتماً مطالعه کنید.
انواع آزمایش خون
RBC
RBC مخفف کلمه سلول قرمز خون است. یا همان گلبولهای قرمز، در واقع اصلی‌ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده‌ای به نام هموگلوبین است که کمک می‌کند گلبول قرمز، اصلی‌ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی اکسیدکربن را انجام دهد.به‌طور خلاصه میشود گفت گلبولهای قرمز وسیله حمل و نقل اکسیژن از ریه به بقیه سلولهای بدن هستند. مقادیر طبیعی: ۴/۷ تا ۶/۱ میلیون در هر میکرولیتر خون. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.
نکته :
گلبول قرمز به طور طبیعی بعد از تولید در مغز استخوان ۱۲۰ روز در خون زندگی می‌کند و در آخر عمر خود خرد میشود و به عناصر سازنده‌اش تبدیل میشود.
مقدار RBCها در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده میشود چون حجم مایع خون افزایش پیدا کرده است .
عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبولهای قرمز در ۱ میلی‌لیتر خون محیطی است. بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.
+خوردن داروهایی مثل کلرومفنیکل هم باعث کاهش RBC می شود.
HCT
هموتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازه‌گیری گلبول قرمز است. به‌طور کلی (هم) به معنی آهن است و هر جا در هر کلمه‌ای آمد حتماً آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گیری میشود. به خاطر بیماری‌ها و شرایط مختلفی که می‌توانند اندازه‌گیری RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند ،HCT هم اندازه‌گیری میشود تا به‌طور مستقیم نشان‌دهنده‌ی اندازه‌ی هموگلوبین و گلبول قرمز در خون باشد ، این عدد معمولاً با درصد نشان داده میشود. مقادیر طبیعی: اعداد بین ۴۲ تا ۵۲ درصد برای آقایان و ۳۷ تا ۴۷ درصد برای خانم‌ها نرمال به حساب می‌آید. در خانم‌های باردار درصد بالاتر از ۳۳ طبیعی است.
محدوده خطر : HCT بالاتر از ۶۰ درصد و پایین‌تر از ۱۵ درصد باید باعث نگرانی پزشک شود.
نکته :
بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز می‌شوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی‌شکل) مقدار HCT را تغییر می دهند.
وقتی مقدار گلبول سفید به شدت بالا باشد بر مقدار HCT موثر است .
دز صورت طبیعی بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت ۳ برابر هموگلوبین است. هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خون‌ریزی شدید اندازه‌گیری کرد.
WBC
این سه حرف مخفف (سلولهای سفید خون) و نشان‌دهنده گلبولهای سفید است. اندازه‌گیری مقدار گلبولهای سفید خون یکی از روش‌های اصلی تعیین وجود عفونت در بدن است چون این سلولها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند در شرایط بیماری‌های عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند.
شمارش WBC ها دو جزء دارد. یکی مقدار کلی گلبولهای سفید در یک میلی‌لیتر خون و جزء دیگر شمارش جزء به جزء این سلولها چون گلبول سفید خود متشکل از پنج نوع مختلف است که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع معنی خاص خود را دارد. کلمه(diff) که در جلوی CBC به معنی آزمایش خون نوشته میشود درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبول سفید است. مقادیر طبیعی: در بزرگسالان و بچه‌های بالاتر از ۲ سال مقدار گلبول سفید بین ۵ تا ۱۰ هزار در هر میلی‌لیتر خون طبیعی است.
محدوده خطر : WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ هر کدام نشان‌دهنده‌ی بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند.
نکته : عمل اصلی گلبول سفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم است و در مواقع آلرژی‌ها هم این سلولها مسئول بروز واکنش هستند.
تغییر هر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده‌ی عفونت با میکروب، ویروس و یا حتی استرس باشد.
فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون میشود. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش می‌دهند.
Hbg
در برگه‌های آزمایش مختلف ممکن است به صورت‌های مختلف Hgb،HGB،Hg نوشته شود. هم این‌ها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر تشکیل‌دهنده‌ی گلبول قرمز است. این ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسید آمینه تشکیل شده و جایگاه‌های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب میشود و در محیط کم‌اکسیژن آن را آزاد می‌کند. اندازه‌گیری مقدار کلی هموگلوبین در واقع نوعی نشان‌دهنده‌ی تعداد گلبولهای قرمز است. مقادیر اصلی: مقدار طبیعی برای آقایان بین ۱۴ تا ۱۸ گرم در هر دسی‌لیتر است و برای خانم‌ها مقادیر بین ۱۲ تا ۱۶ گرم در هر دسی‌لیتر طبیعی محسوب میشود.
محدوده‌ی خطر: هموگلوبین زیر ۵ و بالای ۲۰ مقادیر بحرانی به حساب می‌آیند و حتماً نیازمند رسیدگی فوری هستند.
نکته : مقدار Hgb در بارداری کاهش می‌یابد چون با اینکه خون‌سازی کمی بیشتر شده است اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدار کلی هموگلوبین در هر دسی‌لیتر آن کاهش می‌یابد. زندگی در ارتفاع هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط باعث تولید بیشتر هموگلوبین میشود.
در طحال اغلب سلولهای پیر خون تخریب می‌شوند. بزرگ شدن طحال یعنی تخریب بیشتر سلولها و به همین دلیل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ میدهد.
Plt
پلاکت‌ها، اجزای کوچک دیسک‌شکلی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه‌ی سلولهای خونی بسیار کوچک‌ترند. این ساختارها حاوی آنزیم‌هایی هستند که باعث انعقاد خون می‌شوند و وظیفه‌ی اصلی آن‌ها جلوگیری از خون‌ریزی و خارج شدن گلبول قرمز از داخل رگ است .Plt نشان‌دهنده‌ی تعداد پلاکت‌ها در هر میلی‌لیتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولاً بزرگ‌ترین عدد برگه‌ی آزمایش خون است. به غیر از کنترل سیستم انعقادی خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماری‌های خونی هم استفاده میشود. مقادیر طبیعی: پلاکت بین ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در هر میلیمتر مکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.
محدوده‌ی خطر: پلاکت زیر ۵۰ هزار یا بشتر از یک میلیون کاملاً غیرطبیعی است و نیازمند توجه ویژه است.
نکته: ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت میشود. در هنگام قاعدگی مقدار پلاکت کمی کاهش پیدا می‌کند.
قرص‌های ضد بارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت می‌شوند. در حالی که استامینوفن پلاکت را کاهش میدهد.
آزمایش گروه‌های خونی
در پلاسمای خون انسان عناصری وجود دارند که به آن‌ها (آگلوتاسیون) می‌گویند و این خاصیت را دارند که اگر سلول خونی خارجی وارد خون شود آن‌ها را به هم چسبانده و منعقد و بالاخره متلاشی می‌کند. خون اشخاص به چهار گروه تقسیم می‌شوند.
گروه خونی A: پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه‌های گروه B است.
گروه خونی B: پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه‌های گروه A است.
گروه خونی AB : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه‌های گروه AB است.
گروه خونی O: پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه‌های گروه O است.
وقتی به بیماری خون تزریق میشود باید آن خون هم گروه بیمار باشد و یا از نوعی باشد که عمل آگلوتاسیون بین خون بیمار و خون‌دهنده موجود باشد (آزمایش کراسمچ) در این حالت خون داده شده با خون بیمار موفق است.
گروه خونی O میتواند به تمام گروه‌های دیگر خون بدهد و دهنده همگانی است .
گروه خونی AB: میتواند از همه‌ی گروه‌ها خون بگیرد و گیرنده‌ی عمومی است ولی به هیچ گروه دیگر به جز خودش نمی‌تواند خون بدهد گروه A و B فقط به هم گروه خود و گروه AB می‌توانند خون بدهند.
صرف‌نظر از این موضوع عوامل دیگری از جمله Rh در تطبیق خون شخصی دیگر مهم است.
مشاهده شده که اگر خون انسان را با خون نوعی میمون به نام رزوس مخلوط کنند گاهی ممکن است اگلوتاسیون انجام شود و گاهی انجام نمی‌شود. اگر انجام شود Rh مثبت و اگر انجام نشود منفی است.
عامل رزوس در خون بعضی افراد وجود دارد و برخی وجود ندارد که به آن Rh مثبت یا منفی می‌گویند. این عمل از طریق ارث منتقل میشود. اگر پدری Rh مثبت و مادر Rh منفی باشد فرزند آن‌ها ممکن است این عامل را از پدر یا مادر به ارث برده و خونش Rh مثبت باشد خونش با مادر غیرموافق است که منجر به عوارض شدیدی برای فرزند میشود.
آمار نشان میدهد که ۱۵ درصد مردم جهان Rh منفی و بقیه مثبت هستند.
آزمایش قند خون
این منبع اصلی تأمین انرژی در تمام موجودات زنده است. برای اندازه‌گیری قند خون فرد حتماً باید ناشتا باشد، به همین دلیل واژه Fasting به کار می‌رود، یعنی بعد از مدت کوتاهی گرسنگی قند خون اندازه‌گیری شده است. این مدت حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت میباشد. اگر سطح خون فردی بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بیشتر از ۱۰۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد ، نشان دهنده استعداد ابتلاء وی به دیابت در طی ده سال آینده است.
میزان نرمال قندخون بین حداقل ۶۵ تا ۷۰ و حداکثر ۱۰۰ تا ۱۱۰ در محدوده بالا میباشد، البته افزایش خفیف قند خون ممکن است در اثر دریافت اخیر فرد باشد، اما اگر در آزمایشات مکرر میزان آن تغییری نکرد، فرد نیاز به توصیه‌ی رژیمی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت در آینده دارد.
داروهای مرتبط به دیابت: سیتاگلیپیتین، لیراگلوتاید، گلی بنکلامید، متفورمین، انسولین لگولار
آزمایش چربی خون
آزمایش چربی خون شامل اندازه گیری کلسترول ، کلسترول HDL (خوب) ، کلسترول LDL (بد) و تری گلیسیرید می شود .
آزمایش خون
برای اندازه گیری دقیق چربی های خون باید ۹ تا ۱۲ ساعت پیش از خون گرفتن ، به جز آب نخورید و ننوشید .
تری گلیسیرید نوعی از چربی خون است که در اثر مصرف مواد قندی و نشاسته بالا می رود .
کلسترول خون هم با مصرف چربی های غذایی مثل کره ، چربی های گوشت ، تخم مرغ و مواد لبنی پرچرب ، روغن جامد و مایع ، غذاهای سرخ شده و …. زیاد می شود .
داروهای مرتبط با چربی خون : رزوواستاتین ، آتورواستاتین ، سیمواستاتین ، لوواستاتین ، ازتیمایب ، داروهای پایین |آورنده ی کلسترول خون
مقادیر کلسترول و تری گلیسرید خون
میزان کلسترول و تری گلیسرید خون معمولا به میلی گرم در دسی لیتر اندازه گیری می شوند .
این جدول ها میزان های طبیعی و غیر طبیعی انواع چربی های خون را نشان می دهد .
میزان کل کلسترول ( میلی گرم در دسی لیتر ) —-تفسیر
کمتر از ۲۰۰ —— مطلوب
۲۰۰ تا ۲۳۹ —— حد مرزی بالا
۲۴۰ و بالاتر —— بالا
کلسترول بد یا LDL( میلی گرم در دسی لیتر ) ——– تفسیر
کمتر از ۷۰ ————— مطلوب برای افراد در معرض خطر بسیار بالای بیماری قلبی
کمتر از ۱۰۰ ————- مطلوب برای افرادی در معرض خطر بیماری قلبی
۱۰۰ تا ۱۲۹ ————- نزدیک به طبیعی
۱۳۰ تا ۱۵۹ ————- حد مرزی بالا
۱۶۰ تا ۱۸۹ ———— بالا
۱۹۰ و بالاتر ———– بسیار بالا
کلسترول خوب یا HDL( میلی گرم در دسی لیتر ) ————– تفسیر
مردان : کمتر از ۴۰ ———- بد
زنان : کمتر از ۵۰ ———– بد
۵۰ تا ۵۹ —————— بهتر
۶۰ و بالاتر —————- بهترین
تری گلیسیرید ( میلی گرم در دسی لیتر ) ————- تفسیر
کمتر از ۱۵۰ ————– مطلوب
۱۵۰ تا ۱۹۹ ————– حد مرزی بالا
۱۲۰۰ تا ۴۹۹ ———— بالا
۵۰۰ و بالاتر ———— خیلی بالا
الکترونهای موجود در خون
اندازه گیری الکترولیت هایی همچون پتاسیم ، سدیم ، کلر و گاز کربنیک در خون معمولا در شرایطی همچون دیابت کنترل نشده ، COPD، بیماری کلیوی ، بیمارانی که گاواژ می شوند ، بعضی اختلالات داخلی ، آسیب ، ورم و اسیدوز / آلکالوز انجام میشود .
پتاسیم :
بدن به تغییر مقدار پتاسیم بسیار حساس است . با بالا یا پایین رفتن پتاسیم ، آریتمی قلبی یا آسیب های عصبی اتفاق می افتد .
مقادیر نرمال آن در خون ۳٫۶ – ۵ میلی اکی والان در لیتر است .
کاهش پتاسیم خون ( هایپوکلامی ) در مواردی همچون کاهش دریافت غذایی و در وضعیت کاتابولیک ، اسهال ، استفراغ ، سیروز کبدی و یا آسپیراسیون رخ میدهد . علاوه براین مصرف بعضی داروها همچون داروهای مدر و شیرین بیان نیز باعث کاهش سطح پتاسیم خون می شوند . داروهایی همچون ممانعت کننده های ACE نیز باعث افزایش پتاسیم می شوند .
سدیم:
سدیم مهمترین یون در مایع خارج سلولی است و به خاطر خاصیت احتباس دهنده آب ، ارزشمند است . مقادیر نرمال آن در خون ۱۳۵-۱۴۵ mEq/L است .
این الکترولیت در بدن نقشهای زیادی اعمال می کند . از جمله : فعالیت آنزیم ها ، کنترل اسمولالیته مایعات داخلی عروقی ، کنترل تعادل اسید و باز ، هدایت ایمپالسهای عصبی ماهیچه ای از طریق پمپ سدیم ( همزمان با خارج شدن پتاسیم ، سدیم وارد سلول میشود ) و……
کاهش سطح سدیم خون ( هایپوناترمی ) ، در اثر از دست دهی سدیم یا احتباس آب با هردو رخ می دهد . به عنوان مثال اسهال ، استفراغ ، تعریق ، تزریق مداوم سرم قندی ۵% ، رژیم کم نمک ، سوختگی ، واکنش های التهابی ، |آسیب بافت ها و …..
تست بررسی سدیمانتاسیون گلبول های قرمز (ESR)
تست بررسی سدیمانتاسیون گلبولهای قرمز خون ( ESR ) یکی از تستهای رایج در آزمایشگاه های تشخیص طبی میباشد که بنا به درخواست پزشک برای بسیاری از بیماران انجام میشود . این تست یک تست ارزان قیمت و البته غیر اختصاصی میباشد که نتایج آن همراه با نتایج سایر تستها ارزشمند و کمک کننده میباشد . ESR تحت شرایطی مانند بیماری های اتو ایمیون به ویژه روماتیسم مفصلی ، در عفونتها ، التهابات حاد و مزمن و سرطانها افزایش میابد بنابراین با تنها افزایش میزان رسوب گلبولهای قرمز به تشخیص دقیقی نمیتوان دست یافت . سرعت رسوب گلبولهای قرمز خون بر حسب میلیمتر بر ساعت میباشد . در این تست خون گرفته شده همراه با ضد انعقاد سیترات سدیم در لوله های بلند و باریکی کشیده شده و به صورت عمودی روی پایه های سدیمان قرار داده می شود . پیپت های ESR پیپت های بلندی هستند که از قسمت سر به انتها از ۰ درجه بندی شده اند . خون داخل پیپت ها تا عدد ۰ کشیده و بعد از طی ۱ ساعت میزان رسوب گلبولها از عدد ۰ تا جایی که پلاسما شفاف وجود دارد خوانده میشود .
موارد درخواست تست :
این تست در موارد مشاهده علائمی مبنی بر التهاب و یا بدخیمی ها همچنین علائم مربوط به رمالتیسم مفصلی مانند درد و ورم مفاصل درخواست می شود . لازم به ذکر است که با توجه به غیر اختصاصی بودن این تست حتما همراه با سایر تستهای ارزشمند و کمک کننده به تشخیص نهایی مانند الکتروفورز پروتئینهای سرم ، اندازه گیری فیبرونوژن و …. بنا به علائم بیمار درخواست می شود . همچنین بعد از تشخیص بیماری این تست به منظور ارزیابی میزان پاسخ به درمان در فرد بیمار به صورت دوره ای درخواست می شود . کاهش ESR از مقدار قبلی نشانه از بهبودی و افزایش مجدد آن نشانه ای از عود بیماری میباشد . مقدار نرمال ESR در مردان تا ۱۰ و در زنان تا ۲۰ میلیمتر برساعت میباشد
CRP
CRP یکی از پروتئین های فاز حاد بوده که مانند ESR یک تست ارزشمند در موارد التهابات محسوب میشود و حتی میتوان گفت که این تست از ESR ارزشمندتر میباشد زیرا به محض بروز هر گونه التهابی در بدن افزایش یافته و به مجرد کاهش التهاب و بهبودی میزان آن کاهش میابد بنابراین علی رغم غیر اختصاصی بودن از حساسیت خوبی برخوردار میباشد . بنابراین همراه با تست ESR تست CRP نیز انجام میشود . سایر تستهای همراه با ESR بنا به علائم بیمار شامل تست RF به منظور بررسی رماتیسم مفصلی ، تست ANA و سایر تستهای اتوایمیون به منظور بررسی اختلالات اتوایمیون ، اندازه گیری سطح فیبرینوژن ، الکتروفورز پروتئین سرم ، CBC و سایر تستها میباشد .
موارد افزایش ESR
افزایش ESR نشانه ای از افزایش گلبولینها و یا فیبرینوژن پلاسما بوده و نیاز به بررسی های بیشتری دارد .
۱ – افزایش خفیف در التهابات خفیف و جزئی ، حاملگی و آنمی . در آنمی ها به دلیل اینکه میزان گلبولهای قرمز کم میشود دافعه بین این سلولها کمتر از حالت عادی شده و بنابراین میزان رسوب افزایش میابد حال اینکه در پلی سیتمی به دلیل افزایش در تعداد اریتروسیتها دافعه بین سلولی بیشتر شده و این امر باعث کاهش رسوب و کاهش ESR میگردد .
۲ – افزایش شدید این تست میتواند بیانگر افزایش در پروتئین های خون از جمله گلبولینها باشد . افزایش پلبولینها در مواردی مانند عفونتها ، مولتیپل میلوما ، ماکروگلبولنمی والدنشتروم ( در این مورد حتی غیاب التهاب افزایش ESR باز هم دیده میشود ) و رماتیسم مفصلی دیده می شود .
۳ – در زنان معمولا میل به افزایش در ESR بیشتر بوده و در دوران قاعدگی و بارداری میزان آن افزایش میابد .
۴ – داروها شامل دکستران ، متیل دوپا ، تئوفیلین ، پنیسیلین پروکاینامید و داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی باعث افزایش ESR میگردند .
- کاهش ESR معمولا حالت مهمی نبوده و گاهی در موارد پلی سیتمی ، لکوسیتوز و ناهنجاری گلبولهای قرمز مانند سیکل سل دیده میشود . همچنین داروهایی مانند آسپرین ، کورتیزون و کینیون باعث کاهش ESR میگردند .
CBC
CBC حروف اول سه کلمه انگلیسی زیر است .
کامل = (C) COMPLETE ، خون B (BLOOD) ، شمارش COUNT
در نتیجه : CBC به معنای شمارش کامل گویچه های خون است
CBC شامل :
۱ – شمارش تعداد گویچه های سفید خون در میلی متر مکعب از خون (WBC)
۲ – شمارش تعداد گویچه های قرمز خون در میلی متر مکعب از خون ( RBC)
۳ – شمارش تعداد پلاکت های خون در میلی متر مکعب از خون platelet count
۴ – شمارش افتراقی گویچه های سفید خون ( تعیین Diff) count white blood cell differential
۵ – اندازه گیری مقدار هماتوکریت خون (hct)
۶ – تعیین مقدار هموگلوبین خون (HGB)
۷ – تعیین اندیکس های ( index) گویچه های قرمز
RBC Index
الف – تعیین میانگین حجم یک گویچه قرمز (MCV) A-
ب – تعیین میانگین مقدار هموگلوبین در یک گویچه قرمز و غیره …. (MCH)-B
ج – گزارش مرفولوژی گویچه های قرمز خون c-Red Blood Cell morphology report D- Immature cell report
د – گزارش سلولهای نارس
ه – گزارش انگل خونی از جمله انگل مالاریا در صورت مشاهده E-Mlaria Parasit report
آزمایش CBC به طور کامل توسط کارشناس آزمایشگاه انجام می گردد که نتیجه آن بسیار ارزشمند است .
این مطالب را نیز بخوانید: